Thursday, January 17, 2008
МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ
МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ
2006 оны 6 дугаар сарын 16-ны өдөр Улаанбаатар хот
Хувь хүний орлогын албан татварын тухай
1 дүгээр зүйл. Хуулийн зорилт
1.1. Энэ хуулийн зорилт нь хувь хүний орлогод албан татвар ногдуулах, уг албан татварыг төсөвт төлөхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.
албан татвар:
хууль тогтоомжийн дагуу иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын орлого, эд хөрөнгө, бараа, ажил, үйлчилгээнд тодорхой хугацаанд, тогтоосон хувь, хэмжээгээр ногдуулж, хариу төлбөргүйгээр улс, орон нутгийн төсөвт оруулж байгаа мөнгөн хөрөнгө
2 дугаар зүйл. Хууль тогтоомж
2.1. Хувь хүний орлогын албан татвар /цаашид “албан татвар” гэх/-ын тухай хуулъ тогтоомж нь Татварын ерөнхий хууль, энэ хуулъ болон тэдгээртэй нийцүүлэн гаргасан хууль тогтоомжийн бусад актаас бүрдэнэ.
3 дугаар зүйл. Хуулийн үйчлэх хүрээ
3.1. Орлогыг нь тухай бүр тодорхойлох боломжгүй ажил, үйлчилгээ, хувиараа эрхлэгчээс бусад хувь хүний орлогод албан татвар ногдуулах харилцааг энэ хуулиар зохицуулна.
4 дүгээр зүйл.Хуулийн нэр томъёоны тодорхойлолт
4.1. Энэ хуульд хэрэглэсэн дараах нэр томъёог дор дурдсан утгаар ойлгоно:
4.1.1. “гадаад улсад олсон орлого” гэж албан татвар төлөгчийн гадаад улсад хөдөлмөр эрхлэх, үйл ажиллагаа явуулах, хөдлөх, үл хөдлөх эд хөрөнгө, эрх өмчлөх, эзэмших, ашиглах, шилжүүлэх, худалдах замаар олсон орлогыг;
4.1.2. “малчин өрх” гэж хувийнхаа өмчийн малыг байнга маллаж, ашиг шимээр нь үндсэн орлогоо олдог гэр бүлийг;
4.1.3. “мал бүхий этгээд” гэж энэ хуулийн 4.1.2-т зааснаас бусад мал өмчилж байгаа хувь хүнийг;
4.1.4. “суутгагч” гэж албан татвар төлөгчийн орлогод энэ хуулийн дагуу албан татвар ногдуулан суутгаж, улсын болон орон нутгийн төсөвт шилжүүлэх үүрэг бүхий этгээдийг.
Хоёр. Албан татвар төлөгч
5 дугаар зүйл. Албан татвар төлөгч
5.1. Тухайн татварын жилд албан татвар ногдох орлого олсон, эсхүл тийм орлого олоогүй ч хуульд заасны дагуу албан татвар төлөх үүрэг бүхий Монгол Улсад оршин суугч Монгол Улсын иргэн, гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүн энэ хуулийн дагуу албан татвар төлөгч байна.
5.2. Энэ хуулийн 5.1-д заасан албан татвар төлөгчийг Монгол Улсад оршин суугч бус албан татвар төлөгч гэж ангилна.
6 дугаар зүйл. Монгол Улсад байнга оршин суугч албан татвар төлөгч
6.1. Дараахь хувь хүнийг Монгол Улсад байнга оршин суугч албан татвар төлөгч гэж үзнэ:
6.1.1. Монгол Улсад оршин суух байртай;
6.1.2. Тухайн татварын жилд 183 ба түүнээс дээш хоног Монгол Улсад амьдарсан;
6.1.3. Гадаад улсад томилогдон ажиллаж байгаа Монгол улсын төрийн албан хаагч.
6.2. Энэ хуулийн 6.1.2-т заасан хугацааг Монгол Улсын хилээр орсон өдрөөс хуанлийн хоногоор тоолох бөгөөд олон удаа орж гарсан тохиолдолд албан татвар төлөгчийн Монгол Улсад байсан хоногийн нийлбэрээр тодорхойлно.
6.3. Монгол улсад суугаа гадаад улсын дипломат төлөөлөгчийн болон консулын газар, Нэгдсэн үндэстний байгууллага, түүний төрөлжсөн салбарт томилогдон ажиллаж байгаа гадаадын иргэн, түүний гэр бүлийн гишүүд нь Монгол Улсад оршин суугчид хамаарахгүй.
Жишээ нь: Иргэн Болд жил бүр Монгол Улсад зуны 3 сарын турш ажиллаж амьдардаг. Иргэн Болд Монгол Улсад бизнес эрхэлдэг бөгөөд жилийн турш түүний мэдэлд байдаг оршин суух байртай бол тэрээр Монгол Улсын байнгын оршин суугчаар тооцогдоно.
7 дугаар зүйл. Монгол Улсад оршин суугч бус албан татвар төлөгч
7.1. Монгол Улсад оршин суух байргүй, тухайн жилд 183 хоног ба түүнээс дээш хоног Монгол Улсад оршин суугаагүй хувь хүн нь оршин суугч бус албан татвар төлөгч байна.
7.2. Оршин суугч бус татвар төлөгч нь Монгол Улсад орлогоосоо татвар төлнө. Жишээ нь: БНСУ-ын иргэн Ким нь Монгол Улсад хөрөнгө оруулж, түүнийхээ төлөө хувь хүртэгчийн орлого авдаг бол түүнийг Монгол Улсад оршин суугч бус татвар төлөгч гэх бөгөөд БНСУ, Монгол Улстай татварын давхардуулан ногдуулахгүй байх гэрээтэй тул энэ хуульд заасны дагуу 10 хувиар бус харин гэрээнд заасны дагуу хувь хүртэгчийн орлогод 5 хувиар татвар ногдуулна.
Найм. Цалин, хөдөлмөрийн хөлс, шагнал, урамшуулал
болон тэдгээртэй адилтгах хөдөлмөр эрхлэлтийн орлогод
албан татвар ногдуулах
1. Хөдөлмөр эрхлэлтийн орлогод бизнес эрхэлж олсон орлогоос өөр хэлбэрээр татвар ногдуулдаг. Тодруулбал, хөдөлмөр эрхлэлтээс олсон орлогыг олох явцад гарсан зардлыг хөдөлмөр эрхлэгч өөрөө биш түүний ажил олгогч нь хөдөлмөр эрхлэлтийн орлогод ногдох татварыг суутган авч төлөх үүрэгтэй байдаг. Татварын албан нь хөдөлмөр эрхлэлтийн орлого уу, бизнесийн орлого уу гэдгийг ялган салгахын тулд дараахь хөдөлмөр эрхлэлтийн орлогыг тодорхойлогч хүчин зүйлүүдийг авч үзнэ:
Төлбөр төлөгч нь татвар төлөгчийн ажлын байр, ажлын цагийг хянадаг эсэх;
Төлбөр төлөгч нь татвар төлөгчөөс ажил гүйцэтгэсэн байхыг шаарддаг эсэх;
Төлбөр төлөгч нь татвар төлөгчид ажлын хэрэгцээнд нь зориулж багаж зэвсгээр хангадаг эсэх, татвар төлөгчийн хийж буй ажилд тодорхой хэмжээний хөрөнгө оруулдаг эсэх;
Төлбөр төлөгч нь татвар төлөгчид цалин хөлсийг цагаар бус хөдөлмөрийн бүтээмжээр төлдөг байх;
Татвар төлөгч нь ихээхэн хэмжээний санхүүгийн эрсдэл хүлээгээгүй байх;
Татвар төлөгч нь хатран ажиллах гэрээ хийх, туслах ажилчин авах эрхгүй байх;
Татвар төлөгч нь татвар төлөгчийн орлогын гол эх үүсвэр байх;
Татвар төлөгч нь төлбөр төлөгчийн бизнесийн салшгүй хэсэг байх;
Бусад холбоотой хүчин зүйлүүд.
Татвар төлөгч нь өөрийн хөдөлмөр эрхлэлтийн орлогод тухайн хөдөлмөрийг эрхэлж буйн хувьд ажил олгогчоос олгож байгаа бүх төрлийн орлогыг хамруулах ёстой. Эдгээр орлого нь мөнгөн төлбөр, шууд бус орлого, мөнгөн тэтгэмж зэрэг хэлбэртэй байна.
Аж ахуйн нэгж, байгууллагад хөдөлмөрийн гэрээгээр үндсэн ажлын хэлбэрээр болон үндсэн ажлын газраас бусад хуулийн этгээд болон хувь хүнтэй байгуулсан гэрээний үндсэн дээр ажил үүрэг гүйцэтгэж явсан цалин, хөдөлмөрийн хөлс, шагнал, нэмэгдэл, тэтгэмж, адилтгах бусад орлогод дараахь орлогыг хамааруулан ойлгоно. Үүнд: Үндсэн цалин ба ажилтанд олгож байгаа ажлын үр дүнгийн нэмэгдэл хөлс, хөдөлмөрийн хөлс, ажилтанд ажлын байрны тодорхойлолтыг үндэслэн олгож байгаа мэргэшлийн зэргийн, хөдөлмөрийн нөхцөлийн болон бусад нэмэгдэл (цалин, хөдөлмөрийн хөлсөнд тооцсон биет зүйл орно), хийснээр буюу цагаар олгох тариф хөлс, сул зогсолтын үеийн олговор, ээлжийн амралтын олговор, ажлын зайлшгүй шаардлагаар өөр ажилд түр шилжүүлсэн үеийн цалин хөлс, 18 насанд хүрээгүй ажилтны цалин, ажил хүлээлцэх үеийн цалин, хүндэтгэн үзэх шалтгаанаар ажилдаа ирээгүй үеийн олговор, ажлын цагийг богиносгосон үеийн цалин хөлс, ажилтны эрүүл мэндэд нь харшлахгүй өөр ажилд шилжүүлсэн үеийн цалин хөлсний зөрүү, буруу халсан буюу шилжүүлсэн үеийн олговор зарлал тараагчдын авч буй хөлс, лекц яриа хийсэн, цагаар хичээл заасны хөлс, орон тооны бус ажилтан, мэргэжилтэн нарт олгох хөлс, аспирантур, докторантур, ординатурт суралцагчдын цалин, их болон дээд сургууль, коллеж, мэргэжил олгох сургуульд суралцагчдын тэтгэлэг, албан тушаал хавсран гүйцэтгэсний хөлс, мэргэжил хослон ажилласны нэмэгдэл, эзгүй байгаа ажилтны үүргийг түр орлон гүйцэтгэсний хөлс, илүү цагаар ажилласны болон сул зогсолтын хөлс, ажлын цагийг богиносгосон үеийн хөлс, шашин шүтлэгийн үйлчилгээ гүйцэтгэгч нарын сүм хийдээс авч байгаа зэд (цалин), уран бүтээлийн чөлөөтэй байх үеийн цалин, эд хөрөнгийн тооллого явуулсны хөлс, жолооч, тракторч, ногоочин, бичээч, байцаагч, тогооч нарын зэрэг бүх төрлийн мэргэжлийн болон эрдэм урлаг, спортын зэрэг цолны нэмэгдэл, цэргийн цол, ур чадварын нэмэгдэл, гадаад, дотоодын байгууллага, иргэний хүсэлтээр тодорхой ажлыг гэрээгээр гүйцэтгэсний хөлс, тасралтгүй удаан жил ажилласны, өндөр болон халуун, халдвартай, хортой нөхцөлд ажилласны, шөнийн цагт болон амралт, баяр ёслолын өдөр ажилласны, ажлаас халагдсаны тэтгэмж, улсын хилийн ойролцоо болон хээрийн нөхцөлд ажилласны, нууцын ажил хариуцсаны, диплом, курсын ажил удирдсаны болон тасаг, лаборатори эрхэлсэний нэмэгдэл зэрэг бүх төрлийн нэмэгдлүүд сар, улирал болон жилийн ажлын үр дүнгийн шагнал болон энэ зүйлд дурдсан орлоготой адилтгах бусад орлогууд хамаарна.
Жишээ 1: “С” ХК-ийн ажилчин Бат нь 2007 онд цалин хөдөлмөрийн хөлсөнд 3550.0 сая төг., улирлын ажлын үр дүнгийн шагналд 2050.0 сая төг., унаа, хоолны зардалд 685.0 мян.төг., хөдөлмөр хамгаалалтын хувцас авахад 200.0 мян.төг. авсан болно. Иргэн Батын төлөх татварыг дараахь байдлаар тооцоолно.
Татвар ногдох орлого: 3550.0+2050.0+685.0=6285.0 төг.
Энэ хуулийн 16.1 дэх заалтын дагуу хөдөлмөр хамгааллын хувцасны үнэ татвараас чөлөөлөх орлогод хамаарна.
Нийгмийн болон эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэл:
3550.0+2050.0=5600.0 төг. 5600.0 x 10%=560.0 мян.төг.
Татвар ногдуулах орлого: 6285.0-560.0=5725.0 мян.төг.
Төлөх татвар: 5725.0 x 10% - 84.0=488.5 мян.төг.
Жишээ 2: “Г” ХК-ийн ажилтан Оюун нь 2007 оны цалинд 2750.0 мян.төг., улирлын ажлын үр дүнгийн шагналд 280.0 мян.төг., болзолт уралдааны шагналд 90.0мян.төг., ур чадварын нэмэгдлээр 70.0 мян.төг. авч, бусад орлогын 10.0 мян.төгрөгийн орлого олсон бол түүний албан татвар ногдох нийт орлого нь 3200.0 (2750.0+280.0+90.0+70.0+10.0)мян. төг. болно.
¬Ес. Зээлийн хүү
1.Үйлдвэрлэл, ажил үйлчилгээ явуулах, эд хөрөнгө худалдан авах зорилгоор авсан зээлийн хүүгийн зардлыг хасагдах зардалд тооцно. Жишээ нь: Иргэн Мөнхөө нь өөрийн үйлдвэрлэлийг өргөтгөх зорилгоор 2007 оны 1 дүгээр сарын 3-ны өдөр Голомт банкнаас 10 сая төгрөгийг сарын 2 хувийн хүүтэй, 1 жилийн хугацаатай авчээ. Жилийн эцэст иргэн Мөнхөө нь зээлийн үндсэн төлбөр 10 сая төг., түүний хүү 10.0 сая төг. x 12 сар x 2%=2.4 сая төг. Нийт 12.4 сая төг. банкинд төлсөн бол иргэн Мөнхөөгийн тухайн жилийн татвар ногдох орлогоос хасагдах хүүгийн зардал нь 2.4 сая төг. болно.
2. Зээлийн хүүгийн зардлыг уг зээлийн хөрөнгөөр барилга байгууламж барих, тоног төхөөрөмж угсрах, суурилуулах хугацаанд тухайн хөрөнгийн өртгийн хэсэгт оруулж тооцох бөгөөд түүнийг ашиглалтад оруулснаас хойш үеийн зээлийн хүүгийн зардлыг татвар ногдох орлогоос хасагдах зардалд тооцно. Жишээ нь: Иргэн Дорж нь үйлдвэрийн барилга барьж, үйлдэрлэл явуулахаар 2006 оны 5 дугаар сарын 1-ний өдөр Анод банкнаас 20.0 сая төгрөгийг сарын 2 хувийн хүүтэй, 1 жилийн хугацаатай авсан байна. Дорж нь сар бүр 20.0 сая төгрөгийн 2 хувь болох 400.0 мян.төгрөгийг төлж байсан ба 2006 оны 11 дүгээр сарын 1-ний өдөр уг барилгыг барьж дууссан бол 5-10 дугаар сарын зээлийн хүү 2.4 сая. төг. (400.0 x 6 сар)-ийг барилгын өртөгт оруулж тооцох ба 11 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс хойшхи зээлийн хүү нь татвар ногдох орлогоос хасагдах зардалд орно.
3. Гадаад валютын ханшийн зөрүүгийн бодит алдагдалд гадаад валютыг зах зээлийн ханшаар худалдан борлуулах болон гадаад валютаар илэрхийлэгдсэн авлаг, өглөгийн тооцоог барагдуулах зэрэг ажил, гүйлгээний үед ханшийн зөрүүгээс үүссэн алдагдлыг хамааруулна. Жишээ нь: Иргэн Сүрэн нь бие даан эмчийн үзлэг хийдэг бөгөөд Зоос банкин дахь валютийн харилцах дансанд нь 2007 оны 12 дугаар сарын 15-ны өдрийн байдлаар 2000.0 ам.долларын үлдэгдэлтэй байсан ба тухайн үеийн Монголбанкны 1ам.доллартай тэнцэх төгрөгийн ханш 1170 төг байсан. Гэтэл 2007 оны 12 дугаар сарын 31-ний байдлаар ханш нь 1168 төг. болж суларсан байна. Иргэн Сүрэн нь дансан дахь мөнгөн гүйлгээнд оруулаагүй тул энэ нь бодит бус алдагдал болно. Хэрэв иргэн Сүрэн нь ханш 1168 төг. байх үед 2000 ам.доллараар эмнэлгийн тоног төхөөрөмж худалдан авсан бол худалдаа хийх үеийн ханшийн зөрүү 2000 ам.долл. х 2 төг.=4000 төгрөг нь ханшийн зөрүүгээс үүссэн бодит алдагдал болно. Энэ алдагдал нь татвар ногдох орлогоос хасагдах зардалд тооцогдоно.
2006 оны 6 дугаар сарын 16-ны өдөр Улаанбаатар хот
Хувь хүний орлогын албан татварын тухай
1 дүгээр зүйл. Хуулийн зорилт
1.1. Энэ хуулийн зорилт нь хувь хүний орлогод албан татвар ногдуулах, уг албан татварыг төсөвт төлөхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.
албан татвар:
хууль тогтоомжийн дагуу иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын орлого, эд хөрөнгө, бараа, ажил, үйлчилгээнд тодорхой хугацаанд, тогтоосон хувь, хэмжээгээр ногдуулж, хариу төлбөргүйгээр улс, орон нутгийн төсөвт оруулж байгаа мөнгөн хөрөнгө
2 дугаар зүйл. Хууль тогтоомж
2.1. Хувь хүний орлогын албан татвар /цаашид “албан татвар” гэх/-ын тухай хуулъ тогтоомж нь Татварын ерөнхий хууль, энэ хуулъ болон тэдгээртэй нийцүүлэн гаргасан хууль тогтоомжийн бусад актаас бүрдэнэ.
3 дугаар зүйл. Хуулийн үйчлэх хүрээ
3.1. Орлогыг нь тухай бүр тодорхойлох боломжгүй ажил, үйлчилгээ, хувиараа эрхлэгчээс бусад хувь хүний орлогод албан татвар ногдуулах харилцааг энэ хуулиар зохицуулна.
4 дүгээр зүйл.Хуулийн нэр томъёоны тодорхойлолт
4.1. Энэ хуульд хэрэглэсэн дараах нэр томъёог дор дурдсан утгаар ойлгоно:
4.1.1. “гадаад улсад олсон орлого” гэж албан татвар төлөгчийн гадаад улсад хөдөлмөр эрхлэх, үйл ажиллагаа явуулах, хөдлөх, үл хөдлөх эд хөрөнгө, эрх өмчлөх, эзэмших, ашиглах, шилжүүлэх, худалдах замаар олсон орлогыг;
4.1.2. “малчин өрх” гэж хувийнхаа өмчийн малыг байнга маллаж, ашиг шимээр нь үндсэн орлогоо олдог гэр бүлийг;
4.1.3. “мал бүхий этгээд” гэж энэ хуулийн 4.1.2-т зааснаас бусад мал өмчилж байгаа хувь хүнийг;
4.1.4. “суутгагч” гэж албан татвар төлөгчийн орлогод энэ хуулийн дагуу албан татвар ногдуулан суутгаж, улсын болон орон нутгийн төсөвт шилжүүлэх үүрэг бүхий этгээдийг.
Хоёр. Албан татвар төлөгч
5 дугаар зүйл. Албан татвар төлөгч
5.1. Тухайн татварын жилд албан татвар ногдох орлого олсон, эсхүл тийм орлого олоогүй ч хуульд заасны дагуу албан татвар төлөх үүрэг бүхий Монгол Улсад оршин суугч Монгол Улсын иргэн, гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүн энэ хуулийн дагуу албан татвар төлөгч байна.
5.2. Энэ хуулийн 5.1-д заасан албан татвар төлөгчийг Монгол Улсад оршин суугч бус албан татвар төлөгч гэж ангилна.
6 дугаар зүйл. Монгол Улсад байнга оршин суугч албан татвар төлөгч
6.1. Дараахь хувь хүнийг Монгол Улсад байнга оршин суугч албан татвар төлөгч гэж үзнэ:
6.1.1. Монгол Улсад оршин суух байртай;
6.1.2. Тухайн татварын жилд 183 ба түүнээс дээш хоног Монгол Улсад амьдарсан;
6.1.3. Гадаад улсад томилогдон ажиллаж байгаа Монгол улсын төрийн албан хаагч.
6.2. Энэ хуулийн 6.1.2-т заасан хугацааг Монгол Улсын хилээр орсон өдрөөс хуанлийн хоногоор тоолох бөгөөд олон удаа орж гарсан тохиолдолд албан татвар төлөгчийн Монгол Улсад байсан хоногийн нийлбэрээр тодорхойлно.
6.3. Монгол улсад суугаа гадаад улсын дипломат төлөөлөгчийн болон консулын газар, Нэгдсэн үндэстний байгууллага, түүний төрөлжсөн салбарт томилогдон ажиллаж байгаа гадаадын иргэн, түүний гэр бүлийн гишүүд нь Монгол Улсад оршин суугчид хамаарахгүй.
Жишээ нь: Иргэн Болд жил бүр Монгол Улсад зуны 3 сарын турш ажиллаж амьдардаг. Иргэн Болд Монгол Улсад бизнес эрхэлдэг бөгөөд жилийн турш түүний мэдэлд байдаг оршин суух байртай бол тэрээр Монгол Улсын байнгын оршин суугчаар тооцогдоно.
7 дугаар зүйл. Монгол Улсад оршин суугч бус албан татвар төлөгч
7.1. Монгол Улсад оршин суух байргүй, тухайн жилд 183 хоног ба түүнээс дээш хоног Монгол Улсад оршин суугаагүй хувь хүн нь оршин суугч бус албан татвар төлөгч байна.
7.2. Оршин суугч бус татвар төлөгч нь Монгол Улсад орлогоосоо татвар төлнө. Жишээ нь: БНСУ-ын иргэн Ким нь Монгол Улсад хөрөнгө оруулж, түүнийхээ төлөө хувь хүртэгчийн орлого авдаг бол түүнийг Монгол Улсад оршин суугч бус татвар төлөгч гэх бөгөөд БНСУ, Монгол Улстай татварын давхардуулан ногдуулахгүй байх гэрээтэй тул энэ хуульд заасны дагуу 10 хувиар бус харин гэрээнд заасны дагуу хувь хүртэгчийн орлогод 5 хувиар татвар ногдуулна.
Найм. Цалин, хөдөлмөрийн хөлс, шагнал, урамшуулал
болон тэдгээртэй адилтгах хөдөлмөр эрхлэлтийн орлогод
албан татвар ногдуулах
1. Хөдөлмөр эрхлэлтийн орлогод бизнес эрхэлж олсон орлогоос өөр хэлбэрээр татвар ногдуулдаг. Тодруулбал, хөдөлмөр эрхлэлтээс олсон орлогыг олох явцад гарсан зардлыг хөдөлмөр эрхлэгч өөрөө биш түүний ажил олгогч нь хөдөлмөр эрхлэлтийн орлогод ногдох татварыг суутган авч төлөх үүрэгтэй байдаг. Татварын албан нь хөдөлмөр эрхлэлтийн орлого уу, бизнесийн орлого уу гэдгийг ялган салгахын тулд дараахь хөдөлмөр эрхлэлтийн орлогыг тодорхойлогч хүчин зүйлүүдийг авч үзнэ:
Төлбөр төлөгч нь татвар төлөгчийн ажлын байр, ажлын цагийг хянадаг эсэх;
Төлбөр төлөгч нь татвар төлөгчөөс ажил гүйцэтгэсэн байхыг шаарддаг эсэх;
Төлбөр төлөгч нь татвар төлөгчид ажлын хэрэгцээнд нь зориулж багаж зэвсгээр хангадаг эсэх, татвар төлөгчийн хийж буй ажилд тодорхой хэмжээний хөрөнгө оруулдаг эсэх;
Төлбөр төлөгч нь татвар төлөгчид цалин хөлсийг цагаар бус хөдөлмөрийн бүтээмжээр төлдөг байх;
Татвар төлөгч нь ихээхэн хэмжээний санхүүгийн эрсдэл хүлээгээгүй байх;
Татвар төлөгч нь хатран ажиллах гэрээ хийх, туслах ажилчин авах эрхгүй байх;
Татвар төлөгч нь татвар төлөгчийн орлогын гол эх үүсвэр байх;
Татвар төлөгч нь төлбөр төлөгчийн бизнесийн салшгүй хэсэг байх;
Бусад холбоотой хүчин зүйлүүд.
Татвар төлөгч нь өөрийн хөдөлмөр эрхлэлтийн орлогод тухайн хөдөлмөрийг эрхэлж буйн хувьд ажил олгогчоос олгож байгаа бүх төрлийн орлогыг хамруулах ёстой. Эдгээр орлого нь мөнгөн төлбөр, шууд бус орлого, мөнгөн тэтгэмж зэрэг хэлбэртэй байна.
Аж ахуйн нэгж, байгууллагад хөдөлмөрийн гэрээгээр үндсэн ажлын хэлбэрээр болон үндсэн ажлын газраас бусад хуулийн этгээд болон хувь хүнтэй байгуулсан гэрээний үндсэн дээр ажил үүрэг гүйцэтгэж явсан цалин, хөдөлмөрийн хөлс, шагнал, нэмэгдэл, тэтгэмж, адилтгах бусад орлогод дараахь орлогыг хамааруулан ойлгоно. Үүнд: Үндсэн цалин ба ажилтанд олгож байгаа ажлын үр дүнгийн нэмэгдэл хөлс, хөдөлмөрийн хөлс, ажилтанд ажлын байрны тодорхойлолтыг үндэслэн олгож байгаа мэргэшлийн зэргийн, хөдөлмөрийн нөхцөлийн болон бусад нэмэгдэл (цалин, хөдөлмөрийн хөлсөнд тооцсон биет зүйл орно), хийснээр буюу цагаар олгох тариф хөлс, сул зогсолтын үеийн олговор, ээлжийн амралтын олговор, ажлын зайлшгүй шаардлагаар өөр ажилд түр шилжүүлсэн үеийн цалин хөлс, 18 насанд хүрээгүй ажилтны цалин, ажил хүлээлцэх үеийн цалин, хүндэтгэн үзэх шалтгаанаар ажилдаа ирээгүй үеийн олговор, ажлын цагийг богиносгосон үеийн цалин хөлс, ажилтны эрүүл мэндэд нь харшлахгүй өөр ажилд шилжүүлсэн үеийн цалин хөлсний зөрүү, буруу халсан буюу шилжүүлсэн үеийн олговор зарлал тараагчдын авч буй хөлс, лекц яриа хийсэн, цагаар хичээл заасны хөлс, орон тооны бус ажилтан, мэргэжилтэн нарт олгох хөлс, аспирантур, докторантур, ординатурт суралцагчдын цалин, их болон дээд сургууль, коллеж, мэргэжил олгох сургуульд суралцагчдын тэтгэлэг, албан тушаал хавсран гүйцэтгэсний хөлс, мэргэжил хослон ажилласны нэмэгдэл, эзгүй байгаа ажилтны үүргийг түр орлон гүйцэтгэсний хөлс, илүү цагаар ажилласны болон сул зогсолтын хөлс, ажлын цагийг богиносгосон үеийн хөлс, шашин шүтлэгийн үйлчилгээ гүйцэтгэгч нарын сүм хийдээс авч байгаа зэд (цалин), уран бүтээлийн чөлөөтэй байх үеийн цалин, эд хөрөнгийн тооллого явуулсны хөлс, жолооч, тракторч, ногоочин, бичээч, байцаагч, тогооч нарын зэрэг бүх төрлийн мэргэжлийн болон эрдэм урлаг, спортын зэрэг цолны нэмэгдэл, цэргийн цол, ур чадварын нэмэгдэл, гадаад, дотоодын байгууллага, иргэний хүсэлтээр тодорхой ажлыг гэрээгээр гүйцэтгэсний хөлс, тасралтгүй удаан жил ажилласны, өндөр болон халуун, халдвартай, хортой нөхцөлд ажилласны, шөнийн цагт болон амралт, баяр ёслолын өдөр ажилласны, ажлаас халагдсаны тэтгэмж, улсын хилийн ойролцоо болон хээрийн нөхцөлд ажилласны, нууцын ажил хариуцсаны, диплом, курсын ажил удирдсаны болон тасаг, лаборатори эрхэлсэний нэмэгдэл зэрэг бүх төрлийн нэмэгдлүүд сар, улирал болон жилийн ажлын үр дүнгийн шагнал болон энэ зүйлд дурдсан орлоготой адилтгах бусад орлогууд хамаарна.
Жишээ 1: “С” ХК-ийн ажилчин Бат нь 2007 онд цалин хөдөлмөрийн хөлсөнд 3550.0 сая төг., улирлын ажлын үр дүнгийн шагналд 2050.0 сая төг., унаа, хоолны зардалд 685.0 мян.төг., хөдөлмөр хамгаалалтын хувцас авахад 200.0 мян.төг. авсан болно. Иргэн Батын төлөх татварыг дараахь байдлаар тооцоолно.
Татвар ногдох орлого: 3550.0+2050.0+685.0=6285.0 төг.
Энэ хуулийн 16.1 дэх заалтын дагуу хөдөлмөр хамгааллын хувцасны үнэ татвараас чөлөөлөх орлогод хамаарна.
Нийгмийн болон эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэл:
3550.0+2050.0=5600.0 төг. 5600.0 x 10%=560.0 мян.төг.
Татвар ногдуулах орлого: 6285.0-560.0=5725.0 мян.төг.
Төлөх татвар: 5725.0 x 10% - 84.0=488.5 мян.төг.
Жишээ 2: “Г” ХК-ийн ажилтан Оюун нь 2007 оны цалинд 2750.0 мян.төг., улирлын ажлын үр дүнгийн шагналд 280.0 мян.төг., болзолт уралдааны шагналд 90.0мян.төг., ур чадварын нэмэгдлээр 70.0 мян.төг. авч, бусад орлогын 10.0 мян.төгрөгийн орлого олсон бол түүний албан татвар ногдох нийт орлого нь 3200.0 (2750.0+280.0+90.0+70.0+10.0)мян. төг. болно.
¬Ес. Зээлийн хүү
1.Үйлдвэрлэл, ажил үйлчилгээ явуулах, эд хөрөнгө худалдан авах зорилгоор авсан зээлийн хүүгийн зардлыг хасагдах зардалд тооцно. Жишээ нь: Иргэн Мөнхөө нь өөрийн үйлдвэрлэлийг өргөтгөх зорилгоор 2007 оны 1 дүгээр сарын 3-ны өдөр Голомт банкнаас 10 сая төгрөгийг сарын 2 хувийн хүүтэй, 1 жилийн хугацаатай авчээ. Жилийн эцэст иргэн Мөнхөө нь зээлийн үндсэн төлбөр 10 сая төг., түүний хүү 10.0 сая төг. x 12 сар x 2%=2.4 сая төг. Нийт 12.4 сая төг. банкинд төлсөн бол иргэн Мөнхөөгийн тухайн жилийн татвар ногдох орлогоос хасагдах хүүгийн зардал нь 2.4 сая төг. болно.
2. Зээлийн хүүгийн зардлыг уг зээлийн хөрөнгөөр барилга байгууламж барих, тоног төхөөрөмж угсрах, суурилуулах хугацаанд тухайн хөрөнгийн өртгийн хэсэгт оруулж тооцох бөгөөд түүнийг ашиглалтад оруулснаас хойш үеийн зээлийн хүүгийн зардлыг татвар ногдох орлогоос хасагдах зардалд тооцно. Жишээ нь: Иргэн Дорж нь үйлдвэрийн барилга барьж, үйлдэрлэл явуулахаар 2006 оны 5 дугаар сарын 1-ний өдөр Анод банкнаас 20.0 сая төгрөгийг сарын 2 хувийн хүүтэй, 1 жилийн хугацаатай авсан байна. Дорж нь сар бүр 20.0 сая төгрөгийн 2 хувь болох 400.0 мян.төгрөгийг төлж байсан ба 2006 оны 11 дүгээр сарын 1-ний өдөр уг барилгыг барьж дууссан бол 5-10 дугаар сарын зээлийн хүү 2.4 сая. төг. (400.0 x 6 сар)-ийг барилгын өртөгт оруулж тооцох ба 11 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс хойшхи зээлийн хүү нь татвар ногдох орлогоос хасагдах зардалд орно.
3. Гадаад валютын ханшийн зөрүүгийн бодит алдагдалд гадаад валютыг зах зээлийн ханшаар худалдан борлуулах болон гадаад валютаар илэрхийлэгдсэн авлаг, өглөгийн тооцоог барагдуулах зэрэг ажил, гүйлгээний үед ханшийн зөрүүгээс үүссэн алдагдлыг хамааруулна. Жишээ нь: Иргэн Сүрэн нь бие даан эмчийн үзлэг хийдэг бөгөөд Зоос банкин дахь валютийн харилцах дансанд нь 2007 оны 12 дугаар сарын 15-ны өдрийн байдлаар 2000.0 ам.долларын үлдэгдэлтэй байсан ба тухайн үеийн Монголбанкны 1ам.доллартай тэнцэх төгрөгийн ханш 1170 төг байсан. Гэтэл 2007 оны 12 дугаар сарын 31-ний байдлаар ханш нь 1168 төг. болж суларсан байна. Иргэн Сүрэн нь дансан дахь мөнгөн гүйлгээнд оруулаагүй тул энэ нь бодит бус алдагдал болно. Хэрэв иргэн Сүрэн нь ханш 1168 төг. байх үед 2000 ам.доллараар эмнэлгийн тоног төхөөрөмж худалдан авсан бол худалдаа хийх үеийн ханшийн зөрүү 2000 ам.долл. х 2 төг.=4000 төгрөг нь ханшийн зөрүүгээс үүссэн бодит алдагдал болно. Энэ алдагдал нь татвар ногдох орлогоос хасагдах зардалд тооцогдоно.
Tuesday, January 15, 2008
Улс төрийн академийн нийт багш нартаа академи баигууллагдсаны 15 жилийн ойн баярын мэнд хүргэё
Дорноговь аймаг Сайншанд сум "Эрдэнэ ажнай "ХХК-ний захирал Ш.Эрдэнэ баяр
Monday, January 14, 2008
нийтийн захиргааны байгууллагын тухай суурь ухагдахуун
үе үеийн эрдэмтэн судлаачид ном зохиолдоо "гүйцэтгэх эрх мэдлийн байгууллага"гэх нэр томьёог шинэ үндсэн хуулиас хойш хэрэглэх болсон түүний өмнө "төрийн захиргааны байгуулага", "Засаг захиргааны байгуулага"," Төрийн гүйцэтгэн захирамжлах байгуулага", "Захиргааны байгуулага" гэх мэтээр нэрлэж тодорхойлсоор иржээ. Эдүгээ Монгол улсын шинэ Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалын дагуу Монгол оронд цоо шинэ захиргааны хэргийн шүүх байгуулагдсантай холбогдон уг асуудлыг"нийтийн захиргааны байгууллага" гэсэн өргөн утга агуулгаар тайлбарлах шаардлага зүй ёсоор тавигдаж байна
Friday, January 11, 2008
Thursday, January 10, 2008
Архины үилдэрүүд баталгаа өгч чадахгүй байна
Өнгөрсөн амралтын өдрүүдэд нэмж хоёр хүн архинд хордож нас барснаас үүдэн архи худалдахыг дахин хориглоод байна Нийслэлийн засаг даргын шийдвэрээр архи үйлдвэрлэх, худалдан борлуулахд хориг тавиад байснааөнгөрсөн баасан гаригт цуцалсан,Томоохон супер маркет,сүлжээ дэлгүүрүүдээр чанартай эрүүл ахуйн шаардлагад нийцсэн согтууруулах ундаа зарж болно Гэхдээ хатуу чанга хяналт дор худалдахыг зөвшөөрсөн байжээ,Хоргийг дахин сэргээх болсон үндэслэл нь архины үйлдвэрүүд чанартайархи спирт үйлдвэрлэнэ, худалдааны төвүүд ч чанарын шаардлага хангасан бүтээгдхүүнээр иргэдэд үйлчилнэ гэсэн баталгааг гаргаж өгч чадахгүй байгүйгээс нийслэлийн есөн дүүрэгт дахин согтууруулах ундаа зарахыг хоригложээ
Wednesday, January 9, 2008
Галшарт адууны ханиад гарлаа
Адууны ханиад улам газар авч өвчний голомт хүрээгээ тэлсээр байна он гарахын өмнө есөн аймгийн 41 суманд адууны ханиад гараад байсан бол шинэ оны эхны өдөр Хэнтий аймгийн галшар Рашаант суманд уг өвчний голомт шинээр илэрчээ, Хэнтийн галшарт 20 адуу өвчилснөөс нэг нъ үхсэн аж, Харин Булган аймгийн Рашаант суманд 112 адуу ханиад тусаад байна Ийнхүү манай улсын 11 аймгийн 43 сумын 16814 адуу ханиад тусч тусгаарлагдаад байна
Monday, January 7, 2008
Saturday, January 5, 2008
2007-2008 оны өвлийн элсэлтийн ам бүлийг хоббитой харьцуулсан хүснэгтээр харуулав.
Ам бүл
| Ам бүл | Тогтмол тоо | Хувь | Бодит хувь | Cumulative Percent |
| 3 ам бүл | 1 | 5.0 | 5.0 | 5.0 |
| 4 ам бүл | 9 | 45.0 | 45.0 | 50.0 |
| 5 ам бүл | 7 | 35.0 | 35.0 | 85.0 |
| 6 ам бүл | 2 | 10.0 | 10.0 | 95.0 |
| 8 ам бүл | 1 | 5.0 | 5.0 | 100.0 |
| нийлбэр | 20 | 100.0 | 100.0 | |
2007-2008 оны өвлийн элсэлтийн ам бүлийг хоббитой харьцуулсан график
Манай ангийн хувьд 3-8 ам бүлтэй оюутнууд байна. Хобби янз бүрийн байсаны зэрэгцээ үүнээс аялал, улс төрийн сонирхолтой хүмүүс дийлэнх нь байна.
мэдээ
Аюрведа буюу амьдрах ухаан гэхээр л хvн их мєнгє олж сайн сайхан амьдрах чадварыг хэлдэг гэж ойлгодог. Энэ нь єрєєсгєл ойлголт юм. Хvний эрvvл саруул явах нь Аюрведатай шууд холбоотой. Тухайлбал хvvхнvvд жингээ хасахын тулд хоолоо сойж, хєлєрч аюрведагийн эрvvл явах vндсэн ойлголтыг зєрчдєг. Сайн хєлєрснєєр жингээ хасах боломжтой нь vнэн. Хvний биед хоёр сая орчим хєлсний булчирхай байдаг. Тэдгээр нь сэтгэцийн vйл ажиллагаагаар зохицолдон хєлс ялгаруулна. Vvний дvнд хvний арьс зохих хэмжээний шимт бодисоор тэжээгдэн чийглэг зєєлєн, уян хатан чанартай болдог аж.
Friday, January 4, 2008
сониуч зан
Аалзны тор єгvvлэл анх гарснаас хойш даруй дєрвєн жил єнгєрлєє. Vvнээс хойш “Аалзны тор - 3”, “Аалзны тор - 4” гэсэн єгvvллvvдийг Монгол улсын иргэн миний бие тус тус бичиж хэвлvvлсэн билээ. “Аалзны тор – 2” гэсэн бичвэр надад хамаагvй, зєвхєн эхний єгvvллийг унтраах, гуйвуулах зорилготой юм байна гэдгийг гярхай уншигч нарт зориулж нэгэнт єгvvлсэн. Vvнээс гадна “Аалзны тор - 5”, “Аалзны тор - 6” гэх мэтийн цувралууд ч гарч байсан нь надад огтоос хамаагvй гэдгийг хэлэх нь зvйтэй. Нэгэнт “Аалзны тор -2” гэсэн бичвэрийг зєвшєєрч буй мэтээр єєрийн дараагийн єгvvллийг vvний араас “3” хэмээн дугаарлаж эхэлсэн нь асуудлыг гуйвуулж,
Нэг цэгийн үйлчилгээг дүүргийнхээ эмнэлгээс авах боломжтой
Сонгинохайрхан дүүргийн эрүүл мэндийн нэгдлийн үйлчилгээнд иргэд сэтгэл хангалуун байгаагаа илэрхийллээ.Тус эмнэлэг нь сайн засаглалд, шударга ёс зүй төсөлд шалгарч нэг цэгийн үйлчилгээг иргэдэд үзүүлэх боломжтой болжээ.Ингэснээр дүүргийн иргэд улсын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулдаг эмнэлгээр үйлчлүүлэх гэж цаг заваан гарздахгүй болжээ. Энэ онд Сонгинохайрхан дүүргийн эрүүл мэндийн нэгдэл 8 сая төгрөгийн өртөгтэй Бактериологийн лабраторитой болсон байна.Мөн дэлхийн зөн олон улсын байгууллагын тусламжаар сүръеэгийн тасаг шинээр байгуулж архаг архичдыг эмчлэх хордлогын төвтэй болсон байна.
Төрийн албан хаагчдын цалинг 250 мянгад хүрлээ
Энэ оны 10- р саын 01-ны өдрөөс төрийн албан хаагчдын дундуж цалинг улсын хэмжээнд нэмсэн билээ.Ингэснээр төрийн албан хаагчдын дундаж цалинг 250 мянган төгрөг хүрч байгаа юм.Цалин нэмнэ гэдгээ аль эрт мэдэгдэн үнийн өсөлтийг бий болгосон гэсэн шүүмжлэлийг сонссон.Уг шийдвэр ганц төрийн албан хаагчдаас гадна хувийн хэвшлийнхэнд ч ач тусаа өгч байгаа билээ.
"Оюутолгой" төслийг эргүүлэн татна
Оюутолгой ордын тусгай зөвшөөрлийг эзэмшигч "Айвенхоу майнз Монголиа инк" ххк-тай байгуулсан хөрөнгө оруулалтын гэрээний төслийг засгын газар 7- р сарын 9-нд их хуралд өргөн мэдүүлсэн билээ.УИХ уг гэрээний төслийн талаар санал дүгнэлт гаргах үүрэг бүхий ажлын хэсгийг байгуулан гэрээний төслийг судлахын зэрэгцээ гадаад орнуудын уул уурхайн үйл ажиллагаа эрх зүйн орчинтой танилцаж санал дүгнэлт гаргасаэн байна.УИХ-ын ажлын хэсгээс санал дүгнэлттэй танилцсаны үндсэн дээр эдийг засгийн эргэлтэнд оруулж байгаа стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордуудын эдийн засагт үзүүлэх нөлөөллийг дээшлүүлэх төрт ноогдох ашгийг нэмэгдүүлэх үр шимийг иргэн бүрт хүртээх боломж нөхцлийг дээшлүүлэх зорилгоор Монгол улсын засгийн газар гэрээний төслийг УИХ-аас эргүүлэн татаж хөрөнгө оруулагчтай дахин хэлэлцээ хийх нь зүйтэй гэж үзвээ.
Thursday, January 3, 2008
Sainshandaas irsen Erdenebayar minii blog
Sain baina uu? Monii blogt zochilsond bayarlalaa. Bi Dorngoby aimgiin Sainshand sumand ajillaj amydardag. Tus sumiin Ardchilsan namiin dargiin somguult ajiltai. Ekhner 3 xuuxdiin xamt amydardag.
Subscribe to:
Posts (Atom)
